Συνοπτική περιγραφή

Το μάθημα εξετάζει συγκεκριμένες επιστημονικές θεωρίες και μοντέλα ως συστηματικές διαδικασίες με τις οποίες οι επιστήμονες θέτουν ερωτήματα και προάγουν την επιστημονική γνώση για τις λειτουργίες των μέσων επικοινωνίας, αλλά και για τις επιρροές που ασκούν σε διαφορετικές κατηγορίες κοινού.

Παράλληλα, οι χρήστες των μέσων εξετάζονται ως ενεργοί παράγοντες που αλληλεπιδρούν μεταξύ τους, αλλά και με άλλες οντότητες σε υβριδικά περιβάλλοντα ψηφιακής διαμεσολάβησης, αναπτύσσοντας πολλαπλούς ρόλους και ικανοποιώντας διάφορες ανάγκες τους. Η επιστήμη για την επικοινωνία αναπτύχθηκε ραγδαία στη διάρκεια του εικοστού αιώνα, υιοθετώντας ποικίλες μεθόδους και τεχνικές κοινωνικής έρευνας, με στόχο την κατανόηση κοινωνικών επιρροών, πρακτικών, χρήσεων και αλληλεπιδράσεων που συνδέονται με το ευρύτερο πλαίσιο συγκρότησης των σύγχρονων κοινωνιών, το οποίο και καθορίζει τις χρήσεις και τις λειτουργίες των διάφορων τεχνολογιών επικοινωνίας, είτε χαρακτηρίζονται ως νέες, είτε όχι.

Στο μάθημα αυτό, επιδιώκεται η εξοικείωση με τα ερωτήματα που απασχολούν διεθνώς τους ερευνητές της επικοινωνίας από τα μέσα του εικοστού αιώνα μέχρι σήμερα, λαμβάνοντας υπόψη την κατακλυσμική εξάπλωση των ψηφιακών μέσων, καθώς και το φαινόμενο της κοινωνικής δικτύωσης.

Τα ερωτήματα που εξετάζονται, προέρχονται από διαφορετικά κοινωνικά περιβάλλοντα, ενώ οι απαντήσεις που προτείνονται, προέρχονται από ποικίλες οπτικές και σχολές σκέψης. Για την πληρέστερη κατανόηση του φαινομένου της επικοινωνίας, λαμβάνονται υπόψη επίσης κοινωνιολογικές και πολιτισμικές προσεγγίσεις. Στις σύγχρονες κοινωνίες, η κατανόηση του συγκεκριμένου φαινομένου είναι απαραίτητη επειδή με τις πολλαπλές του διαστάσεις έχει ουσιαστική σημασία από ιδεολογική, πολιτική, πολιτισμική και οικονομική άποψη, καθώς οι άνθρωποι λαμβάνουν αποφάσεις, ενεργούν και αλληλεπιδρούν, προσλαμβάνοντας και κατανοώντας τον κόσμο μέσω εμπειριών διαμεσολάβησης.

Πρόσβαση στα υλικά του μαθήματος, την προτεινόμενη βιβλιογραφία, κ.λπ., παρέχεται μέσω της πλατφόρμας e-learning του ΑΠΘ.

Θεματολογία – ενδεικτικό διάγραμμα

Αναλυτικό διάγραμμα του μαθήματος και διαφάνειες των διαλέξεων μπορείτε να βρείτε στην πλατφόρμα elearning.auth, η πρόσβαση στην οποία απαιτεί όνομα χρήστη και κωδικό πρόσβασης. Ενημερωθείτε από τη βιβλιοθήκη του Τμήματος.

1. Το νόημα και η σημασία της θεωρίας – η σχέση με την εμπειρική έρευνα.
2. Πρώτες προσεγγίσεις των μέσων επικοινωνίας.
3. Οι θεωρίες για τα ΜΜΕ και η κοινωνική θεωρία.
4. Μαζική επικοινωνία – μαζική κουλτούρα – ΜΜΕ.
5. Δομές & θεσμοί των μέσων επικοινωνίας.
6. Παγκοσμιοποίηση & μέσα επικοινωνίας.
7. Περιεχόμενο και κοινό των μέσων επικοινωνίας.
8. Θεωρίες επιδράσεων.
9. Οικονομικές, ιδεολογικές & πολιτικές διαστάσεις των μέσων επικοινωνίας.

Στόχοι του μαθήματος

Με την επιτυχή του ολοκλήρωση του μαθήματος, οι φοιτητές και οι φοιτήτριες αναμένεται:

• Να έχουν εξοικειωθεί με τις σημαντικότερες θεωρίες των μέσων επικοινωνίας με τις οποίες καταγράφονται οι σημαντικότερες εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα, από τα μέσα του 20ού αιώνα μέχρι σήμερα.
• Να κατανοούν τη σημασία της κοινωνικής έρευνας στον τομέα της επικοινωνίας, με αξιοποίηση των κατάλληλων μεθόδων και τεχνικών για τη συλλογή και ανάλυση κοινωνικών δεδομένων.
• Να κατανοούν τις κοινωνικές λειτουργίες της τεχνολογίας, αλλά και τους τρόπους με τους οποίους προσδιορίζονται κοινωνικά οι χρήσεις της και οι πρακτικές αξιοποίησής της.
• Να κατανοούν τις ψηφιακές μεταλλάξεις των μέσων και τους νέους προβληματισμούς που προκαλεί ο ψηφιακός κόσμος.

Διδακτικό βοήθημα

McQuail, D. (2011). Η θεωρία της μαζικής επικοινωνίας για τον 21ο αιώνα. Εκδόσεις Καστανιώτη.

Συμπληρωματική βιβλιογραφία/αρθρογραφία

Fiske, J. (2010). Εισαγωγή στην επικοινωνία. Αιγόκερως.

Garnham, N. (2003). Χειραφέτηση και νεωτερικότητα: ο ρόλος των μέσων μαζικής επικοινωνίας. Εκδόσεις Κατανιώτη.

Katz, Ε. (1989). Οι δύο βαθμίδες στη ροή της επικοινωνίας. Στο Κ. Λιβιεράτος & Τ. Φραγκούλης (Επιμ.), Το μήνυμα του μέσου: η έκρηξη της μαζικής επικοινωνίας (σελ. 84–109). Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Lasswell, H. D. (1989). Η δομή και η λειτουργία της επικοινωνίας στην κοινωνία. Στο Κ. Λιβιεράτος & Τ. Φραγκούλης (Επιμ.), Το μήνυμα του μέσου: η έκρηξη της μαζικής επικοινωνίας (σελ. 65–83). Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Manning, P. (2007). Κοινωνιολογία της ενημέρωσης: ειδήσεις και πηγές ειδήσεων. Εκδόσεις Καστανιώτη.

McQuail, D., & Windahl, S. (2001). Σύγχρονα μοντέλα επικοινωνίας: για τη μελέτη της μαζικής επικοινωνίας. Εκδόσεις Καστανιώτη.

Noelle-Neumann, Ε. (1998). Κοινή γνώμη. Στο Ρ. Παναγιωτοπούλου, Π. Ρηγοπούλου, Μ. Ρήγου, & Σ. Νοτάρης (Επιμ.), Η "κατασκευή" της πραγματικότητας και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης (σελ. 88–104). Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Watzlawick, P., Bavelas, J. B., & Jackson, D. D. (2005). Ανθρώπινη επικοινωνία και οι επιδράσεις της στην συμπεριφορά: τα πρότυπα, οι παθολογίες και τα παράδοξα. Ελληνικά Γράμματα.

Καϊτατζή-Γουίτλοκ, Σ. (2012). Επικοινωνία: θεωρία στην πράξη. Εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη.

Λιβιεράτος, Κ., & Φραγκούλης, Τ. (Επιμ.). (1989). Το μήνυμα του μέσου: η έκρηξη της μαζικής επικοινωνίας. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Λιβιεράτος, Κ., & Φραγκούλης, Τ. (Επιμ.). (1994). Η κουλτούρα των μέσων: μαζική κοινωνία και πολιτιστική βιομηχανία. Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Μπαντιμαρούδης, Φ. (2005). Σύντομη ιστορία της επικοινωνίας: μέσα και πολιτισμός (2η έκδ.). Εκδόσεις Επίκεντρο.

Παναγιωτοπούλου, Ρ., Ρηγοπούλου, Π., Ρήγου, Μ., & Νοτάρης, Σ. (Επιμ.). (1998). Η "κατασκευή" της πραγματικότητας και τα μέσα μαζικής ενημέρωσης. Τμήμα Επικοινωνίας & ΜΜΕ Πανεπιστημίου Αθηνών, Εκδόσεις Αλεξάνδρεια.

Παπαθανασόπουλος, Σ. (2020). Ανάμεσα σε 4 οθόνες. Εκδόσεις Καστανιώτη.

Παπαθανασόπουλος, Σ. (Επιμ.). (2011). Τα μέσα επικοινωνίας στον 21ο αιώνα. Εκδόσεις Καστανιώτη.

Πλειός, Γ. (2011). Η κοινωνία της ενημέρωσης: ειδήσεις και νεωτερικότητα. Εκδόσεις Καστανιώτη.

Πλειός, Γ. (2021). Παραποιημένες ειδήσεις (fake news): ο μετασχηματισμός της προπαγάνδας στην κοινωνία της ενημέρωσης. Εκδόσεις Gutenberg.

Χατζηστεφάνου, Ά. (2022). Προπαγάνδα και παραπληροφόρηση: πώς τις εντοπίζουμε. Εκδόσεις Τόπος.

Τρόπος βαθμολόγησης

Το μάθημα αξιολογείται με εξέταση στην ύλη που ανακοινώνεται κάθε φορά και πραγματοποιείται μέσω του e-learning. Για την εξοικείωση με τους διάφορους τύπους ερωτήσεων και το σύστημα, διατίθεται δοκιμαστική εξέταση στον φάκελο "Εξετάσεις", την οποία μπορούν οι φοιτητές να επαναλάβουν όσες φορές θέλουν. Δίνεται ένα σύνολο ερωτήσεων διαφόρων τύπων (πολλαπλής επιλογής, σωστού-λάθους, αντιστοίχισης, συμπλήρωσης, κ.ά.). Πληροφορίες για την επόμενη εξεταστική περίοδο, τις ημερομηνίες εξέτασης και την εξεταστέα ύλη, μπορείτε να βρείτε στη σελίδα των ανακοινώσεων (εφόσον έχει δημοσιευτεί το σχετικό πρόγραμμα).