Συνοπτική περιγραφή

Το μάθημα πραγματεύεται τους τρόπους με τους οποίους η κοινωνιολογία εξετάζει τις διάφορες μορφές τέχνης, τόσο από την άποψη της θεωρίας, όσο και από την άποψη της έρευνας, ιδιαίτερα από το δεύτερο μισό του εικοστού αιώνα και μετά, οπότε και συγκροτείται η κοινωνιολογία των τεχνών ως ξεχωριστή ειδικότητα.

Διεξάγεται με τη μορφή σεμιναρίων με παρουσιάσεις (flipped classroom) και με εργαστηριακού τύπου συζητήσεις (workshops), όπου είναι καθοριστική η ενεργή συμμετοχή των φοιτητών και φοιτητριών.

Με βάση επιλεγμένα κείμενα κοινωνιολογικών θεωριών και εμπειρικών ερευνών για τις τέχνες, και την εκ περιτροπής εμβάθυνση σε συγκεκριμένα θέματα κάθε φορά, συζητούνται οι κοινωνικοί ρόλοι των καλλιτεχνών, αλλά και άλλων κοινωνικών κατηγοριών που απαρτίζουν τους κόσμους της τέχνης, οι κοινωνικές λειτουργίες των θεσμών που σχετίζονται με τις τέχνες, οι πρακτικές της διαμεσολάβησης από τις βιομηχανίες και τους μεσίτες του πολιτισμού. Σε αυτό το πλαίσιο, λαμβάνονται υπόψη και εξετάζονται, επίσης, οι οικονομικές διαστάσεις της δημιουργίας, παραγωγής, διανομής και πρόσληψης καλλιτεχνικών έργων, καθώς και οι συνθήκες εργασίας των καλλιτεχνών.

Επιπρόσθετα, αντικείμενο του μαθήματος αποτελούν οι διαφορετικές κουλτούρες και οι παράγοντες που επηρεάζουν τις ποικίλες κατηγορίες κοινού των τεχνών, οι διαφορετικοί τρόποι ζωής και οι διαφορετικές πολιτιστικές τους ανάγκες. Επιδίωξη του μαθήματος είναι να αναπτυχθεί η κριτική προσέγγιση όλων των ζητημάτων που αποτελούν αντικείμενο κοινωνιολογικής πραγμάτευσης των τεχνών, με τη συζήτηση και την άσκηση στην προετοιμασία επιστημονικών εργασιών (ενδεχομένως και με περιορισμένης έκτασης εμπειρική έρευνα).

Ενδεικτικό διάγραμμα

Το διάγραμμα που ακολουθεί ενδέχεται να διαφοροποιείται από έτος σε έτος.

1. Εισαγωγή, γενική επισκόπηση της θεματολογίας, βασικές τάσεις στην κοινωνιολογία των τεχνών (εβδομάδα 1)
2. Θεσμοί της τέχνης και κοινωνικές λειτουργίες τους (εβδομάδες 2-3)
3. Η εργασία στους καλλιτεχνικούς κλάδους (εβδομάδες 4-5)
4. Συνθήκες διαβίωσης των καλλιτεχνών (εβδομάδα 6)
5. Η τέχνη ως οικονομική και επιχειρηματική δραστηριότητα (εβδομάδες 7-8)
6. Το κοινό της τέχνης – μέθοδοι έρευνας και μελέτες για την πολιτιστική συμπεριφορά (εβδομάδες 9-10)
7. Διεθνείς σχέσεις και λειτουργίες των παγκόσμιων βιομηχανικών συμπλεγμάτων πολυμέσων (εβδομάδα 11)
8. Κοινωνικές λειτουργίες της πολιτιστικής πολιτικής (εβδομάδα 12)
9. Ανακεφαλαίωση – συζήτηση για τις εργασίες και την αξιολόγηση (εβδομάδα 13)

Στόχοι του μαθήματος

Με την επιτυχή ολοκλήρωση του μαθήματος, επιδικώκεται οι φοιτητές και οι φοιτήτριες:
• Να κατανοούν τον κοινωνιολογικό τρόπο προσέγγισης των διαφόρων μορφών τέχνης
• Να γνωρίζουν τα στοιχειώδη χαρακτηριστικά της κοινωνιολογικής έρευνας για τις τέχνες
• Να γνωρίζουν ορισμένα από τα βασικά ζητήματα και προβλήματα που αντιμετωπίζει η κοινωνιολογική έρευνα για τις διάφορες τέχνες
• Να διακρίνουν τα βασικά χαρακτηριστικά γνωρίσματα των κοινωνικών κατηγοριών και των θεσμών που εμπλέκονται στην παραγωγή πολιτισμού στις σύγχρονες κοινωνίες, καθώς και τους κυριότερους παράγοντες που την επηρεάζουν
• Να αντιλαμβάνονται με κριτικό τρόπο τις διαφορετικές θεωρήσεις της τέχνης, των καλλιτεχνών, του κοινού και των συναφών θεσμών

Βιβλιογραφία/αρθρογραφία

Η πρόσβαση σε ορισμένα από τα κείμενα είναι δυνατή μόνο μέσω του δικτύου του ΑΠΘ. Τα βιβλία υπάρχουν στη βιβλιοθήκη του Τμήματος και σε άλλες βιβλιοθήκες του ΑΠΘ. Ανάλογα με τις εργασίες, προτείνεται συμπληρωματική βιβλιογραφία και αρθρογραφία.

Ahlkvist, J. A. (2001). Programming philosophies and the rationalization of music radio. Media, Culture & Society, 23(3), 339–358.

Becker, H. S. (1974). Art as collective action. American Sociological Review, 39(6), 767–776.

Bourdieu, P. (2002). Η διάκριση: Κοινωνική κριτική της καλαισθητικής κρίσης. Εκδόσεις Πατάκη.

Bourdieu, P. (2006). Οι κανόνες της τέχνης: γένεση και δομή του λογοτεχνικού πεδίου. Εκδόσεις Πατάκη.

Faulkner, R. R., & Anderson, A. B. (1987). Short-term projects and emergent careers: Evidence from Hollywood. American Journal of Sociology, 92(4), 879–909.

Gans, H. J . (1999). Popular culture and high culture: An analysis and evaluation of taste (2η έκδ.). Basic Books.

Hennion, A. (1989). An intermediary between production and consumption: The producer of popular music. Science, Technology, & Human Values, 14(4), 400–424.

Hesmondhalgh, D. (2013). The cultural industries (3η έκδ.). SAGE Publications.

Hirsch, P. M. (1972). Processing fads and fashions: An organization-set analysis of cultural industry systems. The American Journal of Sociology, 77(4), 639–659.

Jepperson, R. L., & Swidler, A. (1994). What properties of culture should we measure? Poetics, 22(4), 359–371.

Katz-Gerro, T. (2004). Cultural consumption research: Review of methodology, theory, and consequence. International Review of Sociology, 14(1), 11–29.

Lizardo, O., & Skiles, S. (2008). Cultural consumption in the fine and popular arts realms. Sociology Compass, 2(2), 485–502.

Menger, P.-M. (1999). Artistic labor markets and careers. Annual Review of Sociology, 25, 541–574.

Negus, K. (1998). Cultural production and the corporation: Musical genres and the strategic management of creativity in the US recording industry. Media, Culture & Society, 20(3), 359–379.

Negus, K. (2002). The work of cultural intermediaries and the enduring distance between production and consumption. Cultural Studies, 16(4), 501–515.

Peterson, R. A. (1992). Understanding audience segmentation: From elite and mass to omnivore and univore. Poetics, 21(4), 243–258.

Peterson, R. A., & Anand, N. (2004). The production of culture perspective. Annual Review of Sociology, 30, 311–334.

Shoemaker, P. J., & Reese, S. D. (2014). Mediating the message in the 21st century: A media sociology perspective. Routledge.

Toffler, A. (1992). Κουλτούρα και κατανάλωση: Ποιοι είναι οι καταναλωτές της κουλτούρας. Κάκτος.

Warde, A., Wright, D., & Gayo-Cal, M. (2007). Understanding cultural omnivorousness: Or, the myth of the cultural omnivore. Cultural Sociology, 1(2), 143–164.

Zolberg, V. L. (1990). Constructing a sociology of the arts. Cambridge University Press.

Βιδάλη, Μ. (2012). Η τέχνη της φιλοτεχνίας. Κοινωνικές Επιστήμες. Ετήσια Τρίγλωσση Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 1, 19–63.

Δελβερούδη, Ε. Ά., & Ποταμιάνος, Ν. (Επιμ.). (2020). Δουλεύοντας στον χώρο του θεάματος: θέατρο και κινηματογράφος στην Ελλάδα, 19ος-20ός αιώνας. Πανεπιστήμιο Κρήτης, Φιλοσοφική Σχολή. h​t​t​p​s​:​/​/​e​l​o​c​u​s​.​l​i​b​.​u​o​c​.​g​r​/​d​l​i​b​/​a​/​7​/​1​/​m​e​t​a​d​a​t​a​-​d​l​i​b​-​1​6​0​8​5​4​3​1​6​0​-​4​5​4​2​4​3​-​2​7​5​0​0​.​t​k​l

Εμμανουήλ, Δ. (2016a). Κοινωνικοοικονομική τάξη, στρώμα status και κοινωνική καταγωγή στην Αθήνα του 2013 – Ένα δομικό σχήμα για την ανάλυση της αστικής κατανάλωσης. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 146, 39–76.

Εμμανουήλ, Δ. (2016b). Πρότυπα πολιτιστικής κατανάλωσης και κοινωνική διαστρωμάτωση στην Αθήνα: μερικές γενικές παρατηρήσεις για την ελληνική περίπτωση. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 146, 189–228.

Εμμανουήλ, Δ., Καυταντζόγλου, Ρ., & Σουλιώτης, Ν. (2016). Εισαγωγή: Κοινωνικές τάξεις και πολιτιστική κατανάλωση – μια πολλαπλά επίμαχη σχέση. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 146, 3–37.

Καρακιουλάφη, Χ. (2014). «Είναι και τέχνη και επάγγελμα»: προσλήψεις της καλλιτεχνικής εργασίας – το παράδειγμα των ηθοποιών στην Ελλάδα. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 137, 113–140.

Καρακιουλάφη, Χ. (2023). Οι εργάτες της τέχνης: το επάγγελμα του ηθοποιού στην Ελλάδα σε καιρούς κρίσης. Εκδόσεις Παπαζήση.

Καυταντζόγλου, Ρ., & Εμμανουήλ, Δ. (2016). Κοινωνική διαστρωμάτωση και πρότυπα κατανάλωσης πολιτισμού: το θέατρο και ο χορός στην περίπτωση της Αθήνας. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 146, 153–188.

Καυταντζόγλου, Ρ., & Εμμανουήλ, Δ. (2016). Κοινωνική διαστρωμάτωση και πρότυπα κατανάλωσης πολιτισμού: ο κινηματογράφος στην περίπτωση της Αθήνας. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 146, 115–152.

Μπαλτζής, Α., & Πανταζής, Π. (2016). Ύφεση και πολιτισμική εργασία: Μία προκαταρκτική έρευνα. Στο Β. Αυδίκος & Α. Καλογερέσης (Επιμ.), Κείμενα για την δημιουργική οικονομία: Αγορές, εργασία, πολιτικές (σελ. 143–168). Επίκεντρο.

Παναγιωτόπουλος, Ν. & Βιδάλη, Μ. (2012). Ο κόσμος των παραστάσεων: Ο κοινωνικός χώρος του κοινού των θεάτρων. Κοινωνικές Επιστήμες, 1, 65–94.

Παναγιωτόπουλος, Ν., & Βιδάλη, Μ. (2015). Ο κόσμος των παραστάσεων: Ο κοινωνικός χώρος του κοινού του χορού. Κοινωνικές Επιστήμες, 6, 82–123.

Σουλιώτης, Ν., & Εμμανουήλ, Δ. (2016). Κοινωνική διαστρωμάτωση και κατανάλωση μουσικής στην Αθήνα. Επιθεώρηση Κοινωνικών Ερευνών, 146, 77–113.

Διαδικασία μαθήματος/Τρόπος αξιολόγησης

Το μάθημα διεξάγεται κυρίως με παρουσιάσεις και συζητήσεις πάνω σε σχετικά επιστημονικά κείμενα (flipped classroom), καθώς και με συζητήσεις εργαστηριακού χαρακτήρα (workshops). Οι συζητήσεις, εκτός από την ανάλυση των συγκεκριμένων κειμένων και τη συστηματική προσέγγιση επιλεγμένων θεωριών για τις τέχνες, τους καλλιτέχνες, το κοινό και τους συναφείς θεσμούς, έχουν ως στόχο την αποσαφήνιση μεταβλητών που θα μπορούσαν να αξιοποιηθούν σε εμπειρικές έρευνες. Η διαδικασία του μαθήματος περιλαμβάνει την συζήτηση για την προετοιμασία ερευνητικής πρότασης, καθώς και την ανάλυση ερωτηματολογίων από πραγματικές έρευνες, σχετικές με το αντικείμενο. Το μάθημα αξιολογείται με βάση:

• Την ενεργή συμμετοχή (35%)
• Γραπτή εργασία (3.000-4.000 λέξεις χωρίς τις βιβλιογραφικές αναφορές) η οποία συνίσταται στην εκπόνηση ερευνητικής πρότασης πάνω σε σχετικό αντικείμενο και με συγκεκριμένα ερωτήματα και υποθέσεις (65%)

Πληροφορίες για την επόμενη εξεταστική περίοδο και την προθεσμία υποβολής της τελικής εργασίας μπορείτε να βρείτε στη σελίδα των ανακοινώσεων (εφόσον έχει βγει το σχετικό πρόγραμμα).