Περίληψη

Στο άρθρο αυτό εξετάζεται η σχέση ανάμεσα στις τέχνες και το φαινόμενο της μαζικής επικοινωνίας, όπως διαμορφώνεται στη διάρκεια του εικοστού αιώνα στις αναπτυγμένες κοινωνίες, όπου τα μέσα μαζικής επικοινωνίας θεωρούνται κομβικής σημασίας για τη λειτουργία της δημοκρατίας. Το άρθρο στηρίζεται στην άποψη ότι οι τέχνες αποτελούν ιδιότυπες μορφές επικοινωνίας (σε αυτό αναφέρεται άλλωστε ο όρος "καλλιτεχνική επικοινωνία") και επομένως, η σχέση τους με τα συστήματα για την παραγωγή, τη διάδοση και την πρόσληψη συμβολικών μορφών σε μαζική κλίμακα είναι εγγενής. Στηρίζεται επίσης στην άποψη του N. Garnham, σύμφωνα με την οποία η κατανόηση των λειτουργιών που επιτελούν τα μέσα επικοινωνίας, καθώς και των τρόπων πολιτισμικής κατανάλωσης στο πλαίσιο των νεωτερικών κοινωνιών, αλλά και γενικότερα, στο πλαίσιο των εκάστοτε τρόπων παραγωγής και καταναγκασμού, προϋποθέτει ένα διευρυμένο ορισμό των μέσων αυτών, που δεν θα εστιάζει αποκλειστικά στα έντυπα, την τηλεόραση και το ραδιόφωνο. Από αυτήν την οπτική, και εφόσον η συμβολική επικοινωνία θεωρείται ότι αποκτά κεντρική σημασία στην ύστερη νεωτερικότητα, θα ήταν εξαιρετικά περιοριστικό να παραβλέπονται οι λειτουργίες των τεχνών οι οποίες σχετίζονται τόσο με την κατασκευή όσο και με την υπονόμευση της συναίνεσης.

Σε αυτό το θεωρητικό πλαίσιο, εξετάζονται η διαμεσολάβηση και η μαζικότητα ως βασικά χαρακτηριστικά της καλλιτεχνικής επικοινωνίας στις νεωτερικές κοινωνίες. Η παραγωγή, η διάδοση και η πρόσληψη καλλιτεχνικών αγαθών σε μαζική κλίμακα, μέσω του πολύπλοκου συστήματος των θεσμών διαμεσολάβησης - που ο Howard Becker ονόμασε "κόσμο της τέχνης" - καθιστούν τις ασυμμετρίες στην ελευθερία επιλογής και στην πρόσβαση (σε πολιτισμικούς πόρους, σε κανάλια επικοινωνίας και σε καλλιτεχνικά αγαθά), πρόβλημα κομβικής σημασίας.

Για το λόγο αυτό, δίνεται ιδιαίτερη έμφαση στις αντινομίες και τις αντιφάσεις που χαρακτηρίζουν την καλλιτεχνική επικοινωνία στις νεωτερικές κοινωνίες και οι οποίες δείχνουν ότι οι τέχνες δεν αποτελούν "αθώα στολίδια της ζωής", αλλά πεδία συμβολικής αντιπαράθεσης με ιδιαίτερα σημαντικές κοινωνικές, οικονομικές και πολιτικές προεκτάσεις.

Η ανάλυση καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι ασυμμετρίες στην πρόσβαση και στην ελευθερία επιλογής - τόσο για τους καλλιτέχνες όσο και για το κοινό - δεν σχετίζονται μόνο με τους θεσμούς διαμεσολάβησης, αλλά επίσης με την πολιτιστική και την εκπαιδευτική πολιτική. Σε αυτό το πλαίσιο, υποστηρίζεται ότι η χειραφέτηση και η δημοκρατία στο πεδίο της καλλιτεχνικής επικοινωνίας δεν επιτυγχάνονται όταν απλώς μεγαλύτερες μερίδες του πληθυσμού αποκτούν πρόσβαση σε περισσότερα καλλιτεχνικά αγαθά, αλλά όταν καλλιεργούνται και ενθαρρύνονται συστηματικά η αυτόνομη καλλιτεχνική επικοινωνία και η ενεργή συμμετοχή του κοινού, με την ιδιότητα πρωτίστως του πολίτη και δευτερευόντως του καταναλωτή, και όχι το αντίστροφο.